ΑΚΥΡΩΣΗ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ:

​

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1711 εδ. β. 1846, 1847. 1848. 1849.1850, 1851 και 1856 ΑΚ συνάγεται ότι ο κληρονόμος είτε καλείται από διαθήκη, είτε εξ αδιαθέτου, αποκτά αυτοδίκαια την κληρονομιά με μόνο τον θάνατο του κληρονομουμένου, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε ενέργεια από μέρους του, ακόμα και χωρίς τη γνώση ή θέληση του. Το δικαίωμα όμως αυτό της αυτοδίκαιης κτήσης της κληρονομιάς είναι προσωρινό και μετακλητό, γιατί τελεί υπό την τιθέμενη από τον νόμο διαλυτική αίρεση της εμπρόθεσμης αποποίησης της κληρονομιάς (άρθρο 1847 ΑΚ), δηλαδή δικαιούται ο κληρονόμος να αποποιηθεί κατά βούληση την κληρονομιά, που έχει επαχθεί σ αυτόν από διαθήκη ή εξ αδιαθέτου, οπότε η κτήση αναιρείται εξαρχής και θεωρείται σαν να μην έγινε ποτέ. Η αποποίηση της κληρονομιάς είναι δήλωση του προσωρινού κληρονόμου ότι αποκρούει -δεν δέχεται την κληρονομιά, που έχει επαχθεί σ' αυτόν από διαθήκη ή εξ αδιαθέτου. Η αποποίηση συνιστά μονομερή δικαιοπραξία διαπλαστικού χαρακτήρα, μη απευθυντέα σε τρίτο, υποκείμενη σε συστατικό τύπο και είναι ανεπίδεκτη οποιασδήποτε αίρεσης ή προθεσμίας, χάριν της ασφάλειας των συναλλαγών (άρθρο 1851 εδ. β ΑΚ). Η σχετική δήλωση αποποίησης γίνεται ενώπιον του γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομιάς, μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών (με τη διαφοροποίηση του άρθρου 1847 παρ. 2 ΑΚ). που αρχίζει από τότε που ο κληρονομούμενος έλαβε γνώση της επαγωγής και του λόγου αυτής (ΑΠ 725/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Κατά δε τα άρθρα 1847 παρ. 1 εδ. α και 1850 εδ. β του ΑΚ, ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της. Αν περάσει η προθεσμία, η κληρονομιά θεωρείται ότι έχει γίνει αποδεκτή. Γνώση της επαγωγής, ως γεγονός της έναρξης της τετράμηνης προθεσμίας, νοείται η γνώση από τον κληρονόμο του θανάτου του κληρονομούμενου, γνώση δε του λόγου επαγωγής συνιστά η εκ διαθήκης ή κατά την εξ αδιαθέτου διαδοχή κλήση του κληρονόμου στην κληρονομιά. Εξάλλου, όταν πρόκειται για εξ αδιαθέτου διαδοχή, οπότε η συγγενική σχέση μεταξύ κληρονόμου και κληρονομουμένου είναι από την αρχή δεδομένη και γνωστός στον κληρονόμο ο χρόνος του θανάτου του κληρονομούμενου, η τετράμηνη προς αποποίηση προθεσμία αρχίζει κατά κανόνα (εκτός συνδρομής μεταγενέστερων της επαγωγής γεγονότων, όπως έκπτωση του προηγουμένου, αποποίηση κλπ.) από τότε που ο κληρονόμος έλαβε γνώση του θανάτου του κληρονομουμένου συγγενούς του. Όταν ο κληρονόμος αποποιηθεί νομίμως και εμπροθέσμως την επαχθείσα σε αυτόν κληρονομιά, θεωρείται η προς τον αποποιηθέντα επαγωγή ότι δεν έγινε και η κληρονομιά επάγεται σ' εκείνον, ο οποίος θα εκαλείτο, αν ο αποποιηθείς δε ζούσε κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου. Στην περίπτωση αυτή η προθεσμία της αποποίησης της κληρονομιάς στη μερίδα εκείνου που αποποιήθηκε δεν αρχίζει από τη γνώση του θανάτου του κληρονομουμένου, αλλά από τη γνώση της αποποίησης, διότι στην περίπτωση αυτή η επαγωγή της κληρονομιάς συνδέεται με γεγονότα μεταγενέστερα του θανάτου του κληρονομουμένου (αποποίηση). Και ναι μεν και πάλι κατά πλάσμα του νόμου ο χρόνος επαγωγής ανατρέχει στο χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου σαν να μην υπήρχε εκείνος που αποποιήθηκε, όμως, όπου ο νόμος απαιτεί για κάποια νομική ενέργεια γνώση της επαγωγής εννοεί και τα μεταγενέστερα αυτά γεγονότα προ της γνώσεως των οποίων η προς αποποίηση προθεσμία δεν αρχίζει (ΑΠ 1534/2011, ΑΠ 426/2002. ΕφΘεσ 1920/2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Η προθεσμία της αποποίησης αναστέλλεται, κατά τη ρητή διατύπωση του άρθρου 1847 παρ. 3 ΑΚ εκ των αυτών λόγων, που αναστέλλεται και η παραγραφή (Κ. Παπαδόπουλος. ΑγωγΚληρΔ Α', παρ.91.4. σελ.179), με συνέπεια την ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 255 και 258 παρ. 2 ΑΚ (ΑΠ 1087/2011 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Έτσι, εάν ο κληρονόμος εμποδίστηκε να ασκήσει το δικαίωμα της αποποίησης από δικαιοστάσιο ή από άλλο λόγο ανώτερης βίας μέσα στην ως άνω τετράμηνη προθεσμία, υπάρχει θέμα αναστολής της λόγω του ότι πρόκειται για προθεσμία μικρότερη των έξι μηνών - η προθεσμία αυτή δε λήγει πριν από την παρέλευση τεσσάρων μηνών από την παύση της αναστολής, κατ' ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 257 εδ. β ΑΚ (Ν. Ψούνη, Κληρονομικό Δίκαιο Ι [2004], παρ. 6.II.2, σελ. 158, Ν. Παπαντωνίου. Κληρονομικό Δίκαιο, Εκδ. 5η, παρ. 19. IV, σελ. 91).

Περαιτέρω, κατά το άρθρο 1857 εδ. β περ. α, γ και δ του ΑΚ, η αποδοχή της κληρονομιάς, που οφείλεται σε πλάνη κρίνεται, σύμφωνα με τις διατάξεις για τις δικαιοπραξίες. Η πλάνη σχετικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομιάς δεν θεωρείται ουσιώδης. Οι διατάξεις του άρθρου αυτού εφαρμόζονται και σε αποδοχή που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας για αποποίηση. Κατά τα άρθρα δε 140 και 141 ΑΚ, αν κάποιος καταρτίζει δικαιοπραξία και η δήλωση του δε συμφωνεί, από ουσιώδη πλάνη, με τη βούληση του, έχει δικαίωμα να ζητήσει την ακύρωση της δικαιοπραξίας. Η πλάνη είναι ουσιώδης, όταν αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την όλη δικαιοπραξία, ώστε, αν το πρόσωπο γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δε θα επιχειρούσε τη δικαιοπραξία. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι η αποδοχή της κληρονομιάς, που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης, μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο λόγω πλάνης, όταν η με τον τρόπο αυτό συναγόμενη κατά πλάσμα του νόμου αποδοχή δεν συμφωνεί με τη βούληση του, όταν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομιάς, ώστε ο κληρονόμος( αν γνώριζε την αληθινή κατάσταση ως προς το σημείο αυτό, δε θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποίησης. Η εσφαλμένη δε γνώση ή άγνοια, που δημιουργεί τη μεταξύ βούλησης και δήλωσης διάσταση, η οποία, όταν είναι ουσιώδης, θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δήλωσης λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των προαναφερόμενων νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομιάς (ΟλΑΠ 3/1989, ΑΠ 189/2017, ΑΠ 1570/2010 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Υπάρχει δε πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής της κληρονομιάς και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεται: α) στο σύστημα της κτήσης της κληρονομιάς κατά τον ΑΚ, που επέρχεται αμέσως μετά τον θάνατο του κληρονομούμενου, οπότε η προθεσμία του άρθρου 1847 ΑΚ δεν αρχίζει, γιατί η άγνοια αποκλείει την γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και β) σε άγνοια μόνο της υπάρξεως της προθεσμίας του άρθρου 1847 ΑΚ προς αποποίηση ή της κατά το άρθρο 1850 ΑΚ νομικής σημασίας της παρόδου της προθεσμίας αυτής άπρακτης. Έτσι, ο κληρονόμος, κατά την άνω διάταξη 1847 παρ. 1 εδ. α ΑΚ. μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της (ΑΠ 1087/2011, ΑΠ 1211/2008 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Εξάλλου, απαιτουμένης θετικής γνώσης της επαγωγής και του λόγου της και μη αρκούσης της υπαίτιας άγνοιας αυτής, η κίνηση της πιο πάνω προθεσμίας δεν άρχεται σε περίπτωση πλάνης του κληρονόμου ως προς την επαγωγή και τον λόγο της, ως γεγονότων που αφετηριάζουν την εν λόγω προθεσμία. Ειδικότερα, η από τον κληρονόμο μη γνώση της προς αυτόν επαγωγής και του λόγου της εξ αιτίας άγνοιας ή εσφαλμένης γνώσης των νομικών ρυθμίσεων περί αποδοχής κληρονομιάς, αποτρέπει την έναρξη της κρίσιμης προθεσμίας (ΑΠ 173/2014, ΑΠ 1087/2011, ΜονΕφΘεσ 2120/2015, ΠΠρΑθ 3387/2010 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Σύμφωνα δε με το άρθρο 1857 παρ. 2 ΑΚ, η αγωγή για την ακύρωση της αποδοχής της κληρονομιάς λόγω πλάνης, απάτης ή απειλής παραγράφεται μετά ένα εξάμηνο. Με βάση τη διάταξη του ανωτέρω άρθρου, κατ' απόκλιση από τις γενικές διατάξεις, κατά τις οποίες το δικαίωμα ακύρωσης ακυρώσιμης δικαιοπραξίας αποσβέννυται μετά την πάροδο διετίας από της δικαιοπραξίας ή από την παρέλευση της πλάνης, απάτης ή απειλής, και, σε κάθε περίπτωση, μετά την πάροδο εικοσαετίας από της δικαιοπραξίας (ΑΚ 157), το δικαίωμα ακύρωσης της αποδοχής της κληρονομιάς, καίτοι κατά τη φύση του διαπλαστικό, υποβάλλεται σε εξάμηνη παραγραφή. Ο χρόνος της παραγραφής αρχίζει από την επομένη ημέρα της αποδοχής, επί δε πλασματικής αποδοχής από την παρέλευση της προθεσμίας αποποίησης. Αν όμως η πλάνη, η απάτη ή απειλή εξακολουθήσουν και μετά την αποδοχή, κατ' ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 157 εδ. β και γ, το εξάμηνο αρχίζει από τότε που παρήλθε η κατάσταση αυτή και σε κάθε περίπτωση όταν περάσουν είκοσι χρόνια από την αποδοχή (ΑΠ 858/1990 Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ, ΕφΘεσ 1920/2012 Αρμ. 2014, 2062. ΕφΛαρ 418/2012 Δικογραφία 2013, 38, ΕφΛαρ 549/2011 Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ, βλ. Γεωργιάδη - Σταθόπουλο, ό.π., άρθρο 1857, αρ. 3. σελ. 559, Απ. Γεωργιάδη, ΚληρΔ, εκδ. 2010, § 38. αριθ. 36, σελ. 652). Περαιτέρω, εναγόμενος στη σχετική περί ακύρωσης της δήλωσης αποδοχής της κληρονομιάς αγωγή είναι εκείνος στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομιά μετά την αποδοχή της αγωνής και την αποποίηση του ενάγοντος (ΑΠ 572/2016 Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ, αλλά και ο δανειστής της κληρονομιάς (ΑΠ 951/2013 ΧρΙΔ 2014, 602, ΑΠ 1087/2011 Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1211/2008 Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ, ΕφΑΘ 2226/2013 ΕλλΔνη 2014,490, ΕφΛαρ 418/2012 Δικογραφία 2013,38), ενώ, μετά την τελεσιδικία της απόφασης που ακυρώνει την αποδοχή, ο κληρονόμος πρέπει να προβεί εμπρόθεσμα και νομότυπα σε αποποίηση της κληρονομιάς (ΕφΑΘ 10.711/1991 ΕλλΔνη 1995, 689).

Σύμφωνα με τα ανωτέρω σε περίπτωση που κάποιος αποδεχθεί σιωπηρά την επαχθείσα σ΄αυτόν κληρονομιά αποβιώσαντος συγγενή του τότε, εφόσον ο κληρονόμος δεν επιθυμεί την αποδοχή, η μόνη λύση που έχει είναι να ασκήσει αγωγή ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά (τακτική διαδικασία) στρεφόμενος κατά των δανειστών του αποβιώσαντος με αίτημα την ακύρωση της τεκμαιρόμενης πλασματικής αποδοχής  της επαχθείσας κληρονομιάς λόγω ουσιώδους πλάνης. Η ανωτέρω αγωγή πρέπει να κοινοποιηθεί σε όσους θα αποκτήσουν κληρονομικό δικαίωμα μετά την ακύρωση της αποδοχής και της αποποίηση του ενάγοντος. Η πλάνη σχετικά με την ύπαρξη παθητικού ή ενεργητικού δε θεωρείται ουσιώδης.

Σαλαμίνα, 23/11/2020

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΗΛΙΩΤΗ

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΣΧΟΛΑΖΟΥΣΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ:

​

Σχολάζουσα κληρονομία είναι η κληρονομία της οποίας ο κληρονόμος είναι άγνωστος ή δεν έχει ακόμα βρεθεί ή δεν είναι βέβαιο ότι την έχει αποδεχθεί (άρθρο 1 παρ. 6 του ν.4182/2013). Το νομοθετικό πλαίσιο για τις σχολάζουσες κληρονομιές (άρθρα 1865-1870 ΑΚ) αναμορφώθηκε με τον Νόμο 4182/2013 (ΦΕΚ 185/10-9-2013).

Στοιχεία και πληροφορίες που περιέρχονται σε υπηρεσίες του Δημοσίου ή νομικά πρόσωπα του δημόσιου τομέα για την ύπαρξη κληρονομιάς χωρίς εμφανή κληρονόμο διαβιβάζονται στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση της τελευταίας κατοικίας του κληρονομουμένου, η οποία προβαίνει σε εξακρίβωση των στοιχείων της κληρονομιάς, πιθανολογεί την ύπαρξη ή μη κληρονόμων και ενημερώνει για τις ενέργειες της το Υπουργείο Οικονομικών. Ιδιαίτερη υποχρέωση ενημέρωσης έχει η Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία (Δ.Ο.Υ.) του κληρονομουμένου, εφόσον παρέλθει εξάμηνο από το θάνατο του, χωρίς να εμφανιστούν οι κληρονόμοι του, προκειμένου να διοριστεί κηδεμόνας ή να βεβαιωθεί το κληρονομικό δικαίωμα του Δημοσίου. Εφόσον προκύπτει ανάγκη ορισμού κηδεμόνα και αρμοδιότητα του Υπουργού Οικονομικών, ο σχετικός φάκελος διαβιβάζεται στο Υπουργείο αυτό. Αν από τα στοιχεία πιθανολογείται σφόδρα ότι δεν υπάρχει κληρονόμος πλην του Δημοσίου, ο διορισμός κηδεμόνα παραλείπεται και υποβάλλεται αίτηση στο δικαστήριο της κληρονομιάς για τη βεβαίωση του κληρονομικού δικαιώματος του Δημοσίου. Η αρμόδια Αρχή διορίζει κηδεμόνα από το σχετικό Μητρώο κηδεμόνων για την προσωρινή διοίκηση της κληρονομιάς και την εξακρίβωση του κληρονομικού δικαιώματος του Δημοσίου όταν ο κληρονόμος είναι άγνωστος ή δεν είναι βέβαιο ότι αποδέχθηκε την κληρονομιά. Για το διορισμό κηδεμόνα ενημερώνεται χωρίς καθυστέρηση η γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομιάς. Μετά την αποδοχή του διορισμού του ιδρύεται μεταξύ του κηδεμόνα και του Δημοσίου σχέση - σύμβαση με προστατευτική ενέργεια υπέρ τρίτου. Ουσιαστικά αντιπροσωπεύει εξωδικαστικά ή εξωδικαστικά τον κληρονόμο, ο οποίος το πιθανότερο είναι να είναι το Δημόσιο ή κάποιος τρίτος ο οποίος δε γνώριζε ότι έχει κληρονομικό δικαίωμα. Βασική του υποχρέωση είναι η προσωρινή διοίκηση της κληρονομιάς, ειδικότερα σφράγιση, αποσφράγιση, απογραφή της κληρονομιάς, είσπραξη απαιτήσεων, διαφύλαξη χρημάτων, τιμαλφών, εκμίσθωση ακινήτων, εξόφληση χρεών, υποβολή φορολογικών δηλώσεων κλπ. Εφόσον δε διαπιστωθεί η ύπαρξη τρίτου κληρονόμου, ο Γενικός Γραμματέας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης αναρτά στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Οικονομικών πρόσκληση για αναγγελία του κληρονομικού δικαιώματος μέσα σε προθεσμία τριών μηνών από οποιονδήποτε αξιώνει κληρονομικό δικαίωμα στο αρμόδιο Ειρηνοδικείο. Αν δεν αναγγελθεί βεβαιώνεται ότι κληρονόμος είναι το Ελληνικό Δημόσιο.

Ο κηδεμόνας ασκεί δημόσιο λειτούργημα. Υπόκειται σε πειθαρχικό έλεγχο της Διοίκησης σχετικά με την εκτέλεση των καθηκόντων του. Το λειτούργημά του παύει ύστερα από ενημέρωση της αρμόδιας Αρχής, αν του κοινοποιηθεί δικαστική απόφαση περί αναγνώρισης του δικαιώματος του κληρονόμου ή αν διαπιστωθεί το κληρονομικό δικαίωμα τρίτου με απόφαση της αρμόδιας Αρχής που εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου.

Ο θεσμός της σχολάζουσας κληρονομιάς έχει  ιδιαίτερη σημασία διότι θεραπεύει την αβεβαιότητα δικαίου μέχρι την εύρεση κληρονόμων, διασφαλίζει την πληρωμή και εξόφληση των χρεών της κληρονομιάς, την είσπραξη απαιτήσεων και την εν γένει αξιοποίηση αυτής.

Σαλαμίνα, 28/12/2020

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΗΛΙΩΤΗ